Gmina Wiejska Sztum

BIAŁA GÓRA

Sołtys:

Pani Bogumiła Olszynka zam. Biała Góra32, 82-400 Sztum, tel. 508 627 546

 

Charakterystyka sołectwa:

Sołectwo Biała Góra położone jest w zachodniej części gminy Sztum, a odległość od Sztumu wynosi 10 kilometrów. Wzdłuż prawego brzegu Wisły, w sąsiedztwie wałów przeciwpowodziowych przebiega droga wojewódzka nr 605 Szkaradowo – Biała Góra – Piekło, której kontynuacją w kierunku północnym jest droga powiatowa nr 09476 Piekło – Miłoradz łącząca się z drogą krajową nr 22 odcinek Malbork – Czarlin. Biała Góra leży w odległości 14 km od miasta Malborka i 25 km od Kwidzyna. W skład sołectwa wchodzą następujące miejscowości: Biała Góra (218), Wydry(8) i Wygoda(4).

 

Na terenie wsi przeważa zabudowa wiejska rozproszona, na którą składają się głównie jednorodzinne budynki mieszkalne i zabudowania gospodarcze. W Białej Górze znajduje się Kościół Rzymsko – Katolicki, cmentarz, sklep spożywczy, budynek remizy OSP,  plac zabaw oraz boiska sportowe: do gry w piłkę nożną oraz wielofunkcyjne. Znajduje się tam również otwarta w 2012 roku stanica wodna.  Wieś leży w ciekawym układzie rzeki Wisły, która rozwidla się tu na Nogat i Leniwkę, do Nogatu zaś wpada rzeka Liwa. Powierzchnia sołectwa wynosi 2040 ha co stanowi 11,4 % obszaru gminy. Warunki przyrodnicze są korzystne dla rolnictwa  głównie poprzez dobre warunki glebowe. Wieś otoczona jest lasami mieszanymi, małymi jeziorami i rzekami. Na terenie sołectwa znajdują się siedliska ptaków wędrownych – bocianów i żurawi. Udając się w kierunku Sztumu warto zatrzymać się i wejść na wzniesienie o wysokości 54 m. n.p.m.. Dojść do niego można z parkingu leśnego położonego przy drodze wojewódzkiej nr 603 przy wyjeździe z Białej Góry w kierunku Sztumu.  Wzniesienie w pogodne dni jest miejscem z którego roztacza się malowniczy widok na dolinę Wisły i Żuławy. Na szczycie wzniesienia znajduje się betonowy cokół - pozostałość po dawnym niemieckim pomniku z 1930 roku.  

 

Historia: 

Biała Góra to dawna osada słowiańska.  W miejscu  rozwidlenia Wisły i Nogatu został założony w XII wieku gród Zantyr. We wczesnym średniowieczu miejscowość  należała do książąt gdańskich. Oddana została z początkiem XIII w. biskupowi misyjnemu Chrystianowi, który prowadził chrystianizacje plemion pruskich. W latach 1251 – 1280 Zantyr był siedzibą krzyżackiego komtura. Rywalizacja o ziemie pruskie, stanowiące enklawę pogaństwa pomiędzy cystersami a zakonem krzyżackim została wygrana w końcu przez zakon. Po przeniesieniu komturstwa do Malborka gród został przez Krzyżaków zburzony.

W lesie pod Biała Górą znajdują się 3 strażnice obronne z czasów wojen szwedzkich toczonych w XVII wieku. Strażnice objęte są ochroną archeologiczną. 

Biała Góra leżała na styku granic Polski, Wolnego Miasta Gdańska i Prus. W 1918 roku miała tu miejsce manifestacja ludności niemieckiej po niekorzystnym traktacie Wersalskim w 1918 roku.

 W Białej Górze powstał również bardzo ciekawy zespół budowli hydrotechnicznych budowanych od XVI wieku, w celu rozdziału wód Wisły i Nogatu. System rozbudowano w początkach XX wieku. Tworzą go śluzy i jazy oraz wrota przeciwpowodziowe pomiędzy doliną Wisły a Nogatu oraz śluza na wpadającej do Nogatu rzece Liwie.  

 

W Białej Górze trwają prace mające na celu budowę świetlicy wiejskiej oraz remont istniejących boisk: wielofunkcyjnego i  do piłki nożnej. W bezpośrednim sąsiedztwie znajduje się również plac zabaw oraz  strażnica OSP.

 

Turystyka:

Biała Góra to miejscowość malowniczo wtopiona w krajobraz leśny. Otaczające miejscowość lasy gwarantują ciszę spokój oraz specyficzny mikroklimat. Lasy oferują bogactwo zwierzyny łownej, jezioro i rzeki  umożliwiają wędkowanie. Na terenie sołectwa zlokalizowane są ścieżki i szlaki  pieszo – rowerowe .

 

Przystań w Białej  Górze:

Dzięki zrealizowanemu przez Starostwo Powiatowe w Sztumie projektowi pn.:  „Budowa przystani żeglarskiej w Białej Górze” w Białej Górze na rzece Nogat powstała stanica do której cumować mogą małe jachty, statki pasażerskie, kajaki oraz łodzie. Od strony lądu można do niej dojść ścieżką pieszą prowadzącą od strony parkingu zlokalizowanego przy drodze wojewódzkiej nr 603. Na terenie obiektu znajduje się hangar zimowy przeznaczony na sprzęt wodny oraz baza wodniacka będąca zapleczem socjalnym dla żeglarzy i kajakarzy. Przystań jest idealnym miejscem postojowym dla turystów zmierzających drogą wodną zarówno od strony Tczewa i Malborka w kierunku południowym, jak również od strony Kwidzyna w kierunku północnym.

 

Na Nogacie na odcinku Biała Góra – Malbork w okresie od kwietnia do września kursują statki oferujące rejsy wycieczkowe. Czas rejsu to około 2,5 godziny.

Więcej informacji na stronie: http://www.zegluga.com.pl/index.php?p=ofer&aid=46&cat=1 .

 

W Białej Górze działa wypożyczalnia kajaków posiadająca własny, ogrodzony teren, z możliwością rozbicia namiotu. Właściciel wypożyczalni pomaga zorganizować spływ oraz zapewnia transport osób oraz bagażu w miejsce rozpoczęcia spływu jak i odbiór po jego zakończeniu. Z Białej Góry  Nogatem oraz Kanałem Jagiellońskim można dopłynąć do Elbląga. Wisłą można wybrać się w stronę Tczewa, Zalewu Wiślanego czy Gdańska.  Można także wyprawić się do Sztutowa czy Nowego Dworu Gdańskiego. Do Białej Góry można dopłynąć z Prabut lub Kwidzyna, kończąc spływ Liwą czy też z Gniewu płynąc Wisłą.

 

Więcej informacji na stronie: http://kajaki-sztum.pl/index.html

 

 Zespół Śluz w Białej Górze:

Budowla wzniesiona z betonu i oblicowana cegłą klinkierową nawiązuje do architektury zamków gotyckich.  Punkt rozdziału wód Wisły na dwa główne ramiona, zwany Cyplem lub Narożnikiem Montowskim był od dawna jednym z kluczowych punktów w działalności człowieka na Wiśle, zaś sposób rozdziału wód powodował w przeszłości liczne zatargi. Układ Wisły zmieniał się wielokrotnie na tym odcinku rzeki. Około 1550 roku ok. 87 % wód wiślanych spływało Nogatem. W XVI wieku lustro wody zaczęło się obniżać grożąc wyschnięciem rzeki. Aby temu zapobiec miasta Gdańsk i Elbląg dążyły do regulacji układu nurtu rzecznego. W 1553 roku przekopano kanał pod Biała Górą. Zabieg ten uratował Nogat przed wyschnięciem spowodował jednak sytuację gdzie większość wód zaczęła płynąć Nogatem natomiast na odcinku Biała Góra – Gdańsk Wisła przestała być żeglowna. Sytuacja ta nie była komfortowa ani dla mieszkańców Gdańska ani mieszkańców miejscowości położonych nad Nogatem. W 1612 roku podjęto decyzję o budowie tamy, która uregulować miała podział wód Wisły i Nogatu w stosunku 2:1. Tama spełniała swoje zadanie do połowy XVII wieku kiedy podczas wojen szwedzkich została zniszczona. Zakłóciło to ponownie układ stosunków wodnych. W 1848 roku zatwierdzono projekt, który zakładał przeniesienie odgałęzienia Nogatu od Wisły 4 kilometry poniżej Białej Góry do miejscowości Piekło – przekopując kanał i wznosząc drewniany jaz przeciw krze lodowej oraz system wałów przeciwpowodziowych. Uzyskano tym sposobem podział wód pomiędzy Wisłą i Nogatem w stosunku 4:1. Kolejne radykalne decyzje zapadły w 1888 roku po przerwaniu wału przeciwpowodziowego i zalaniu kotliny elbląskiej. W latach 1889 – 1895 uregulowano ujście Wisły wykonując tzw. przekop oraz odcinając Wisłę Elbląską ( Szkarpawę) i Wisłę Gdańską (Martwą Wisłę). W 1900 roku postanowiono wykonać regulację Nogatu – odcięcie dopływu z Wisły do Nogatu, obecnie Nogatem płynie średnio 30 m3/s co stanowi ok. 3 %   przepływu średniego Wisły. Rzekę Nogat skanalizowano przyjmując, że szlak winien umożliwiać ruch statków o nośności 40 ton, długości 55 m, szerokości 8 i zanurzeniu 1,6 metra. Stały poziom wód Nogatu zapewniają trzy stopnie wodne:  Michałowo, Rakowiec i Szonowo. Obecny stan węzła wodnego w Białej Górze ukształtował się w XIX – XX w. Z połowy XIX w. pochodzi tzw. wielki upust – najstarszy element węzła. Prace przy budowie właściwego, obecnie eksploatowanego stopnia rozpoczęto w sierpniu 1912 roku, zakończono w 1915 roku. Najpóźniej powstała obecnie nieużywana mała śluza w ujściu Liwy do Nogatu wybudowana w latach trzydziestych XX wieku.    

       

Rzeki:

Wisła: najdłuższa rzeka w Polsce, której długość wynosi 1047 kilometrów. To także najdłuższa rzeka wpadająca do Morza Bałtyckiego. Na odcinku Wisły w okolicach Białej Góry spotykamy Zamek Krzyżacki w Gniewie, zabytkowe budowle hydrotechniczne - mosty tczewskie, śluzę w Białej Górze, Przegalinie czy Gdańskiej Głowie można również  zobaczyć, jak się odbywa odprawa promowa pomiędzy Świbnem a Mikoszewem.
Na północ od Świbna znajduje się rezerwat przyrody Mewia Łacha, gdzie można zobaczyć m. im. foki szare oraz foki pospolite.

Nogat: ma 62 km długości i jest skanalizowaną odnogą Wisły, odciętą od niej w Białej Górze. Przepływ wody w Nogacie zależy od dopływu wód wiślanych. Jest to typowo nizinna rzeka o minimalnym spadku i leniwym nurcie.

Rzeka stanowi dogodne połączenie wodne z Elblągiem, Kanałem Elbląskim poprzez Kanał Jagielloński, a także z Zalewem Wiślanym. Jego szlak jest bardzo interesujący z punktu widzenia przyrodniczego – przebiega przez Rezerwat przyrody Biała Góra, Obszar chronionego krajobrazu rzeki Nogat, Rezerwat przyrody Las Łęgowy nad Nogatem oraz Rezerwat przyrody Las Mątawski. Tereny nabrzeżne to żyzne obszary Żuław z dużą liczbą ptactwa wodnego i błotnego. Najbardziej znanym obiektem jest zamek w Malborku.

Liwa –ma swoje źródło nieopodal jeziora Jeziorak. Płynie przez jeziora: Piotrkowskie, Januszewskie, Gaudy (z rezerwatem przyrody), Dzierzgoń i Liwieniec (z rezerwatem przyrody obejmującym cały zbiornik). Opływa Kwidzyn od strony południowej, aby następnie skierować swe wody w kierunku północnym, aż do rzeki Nogat, gdzie ma swe ujście pomiędzy miejscowościami Biała Góra i Piekło. Górny jej bieg obfituje w odcinki typowo górskie (od jeziora Liwieniec, do Kamionki), dolny bieg jest uregulowany i zdecydowanie spokojniejszy.

 

 Szlaki turystyczne:

Szlak pieszy „Kopernikowski” - kolor czerwony

Jest to najstarszy szlak w powiecie sztumskim wyznakowany na początku lat sześćdziesiątych ubiegłego stulecia i prowadzi przez miejscowości związane z bytnością Mikołaja Kopernika. Długość całej trasy wynosi 444 km. Miejscowości na szlaku:

 

Olsztyn – Dobre Miasto - Lidzbark Warmiński – Pieniężno – Braniewo – Frombork – Elbląg – Solnica – Malbork – Las Wielbarski – Gościszewo – Węgry – Uśnice – Biała Góra – Benowo – Ryjewo – Kwidzyn – Gardeja – Grudziądz.

 

Szlak pieszy „Nadwiślański”  - kolor niebieski

Szlak ten ma długość 76 kilometrów wyznaczony został we wschodniej części województwa pomorskiego. Łączy miejsca bogate w zabytki, historię i niepowtarzalne krajobrazy.

Przebieg szlaku: Sztum – Zajezierze  - Leśniczówka Wydry – Sztumskie Pole – Leśnictwo Wilki – Biała Góra – Piekło – Mątowy Wielkie – Lisewo – Palczewo – Drewnica – Mikoszewo.

 

Międzynarodowy Szlak Rowerowy Euro Route R-1 – kolor zielony.

Trasa ta rozpoczyna się we Francji w miejscowości Calais i przebiega przez Belgię, Holandię, Niemcy i Polskę do granicy z Rosją. Do Polski trasa R-1 wkracza przez przejście graniczne w Kostrzynie n/Odrą. Dalej przebiega przez województwa: Lubuskie, Wielkopolskie, Kujawsko-Pomorskie, Pomorskie i Warmińsko-Mazurskie. Długość trasy na terenie Polski wynosi 675 km. 

Prowadzi ona przez drogi o nawierzchni asfaltowej o umiarkowanym natężeniu ruchu drogowego. Na terenie powiatu sztumskiego odcinek szlaku przebiega od Białej Góry przez Sztumskie Pole, Sztum, Czernin, Stary Targ, Waplewo Wielkie, Dzierzgoń, Bągart. Trasa dalej biegnie już z województwie warmińsko – mazurskim w stronę Świętego Gaju. 

 

Rezerwaty i tereny chronione

Rezerwat „Biała Góra” to rezerwat roślinności stepowej. Obszar o powierzchni 3,47 ha uznano został jak rezerwat florystyczny w 1968 roku. Jest to najdalej położony na północ Polski rezerwat roślin stepowych. Ochroną objęte są zbiorowiska roślin kserotermicznych (ciepłolubnych) na fragmentach odsłoniętych stromych zboczy wzdłuż prawego brzegu Wisły.

 

Obszar Chronionego Krajobrazu rzeki Nogat utworzony został dla zachowania biotopu międzywala i ujścia Nogatu oraz zabytków etnograficznych dawnego osadnictwa na żuławach. Całkowita powierzchnia tego obszaru wynosi 11 572 ha. Na terenie Gminy Sztum znajduje się południowy fragment tego obszaru, obejmujący pas terenu o szerokości do 2 km w otoczeniu rzeki Nogat i fragment lasów leśnictwa Wilki.

 

Obszar chronionego krajobrazu Białej Góry utworzony został w celu ochrony walorów krajobrazowych. Powierzchnia całkowita tego obszaru wynosi ok.  3970 ha. Prawie 70 % tej powierzchni położone jest w obszarze gminy Sztum  na terenie sołectw Biała Góra i Piekło), pozostała część to gmina Ryjewo.